Tierra Adentro
"Moscas", 2014. Fotografía por Flor de suenio. Recuperada de Flickr. CC BY-SA 2.0
“Moscas”, 2014. Fotografía por Flor de suenio. Recuperada de Flickr. CC BY-SA 2.0

Onikmiktej se sayolin kanpa nonemojtilis xnechkauiliaj nikmiktis itla yolke uan ueye. Xuelis tej nikmiktis novecino uan temiktsiane kanpa yajua tlasenpeuia niman itepos, xtla kiknelia.  Noijke xniuelis nikmitis se chiche kanpa uelis notech chapanis niman nechkuas. Yake tej xmo nikinmiktis kanpa najua nikintlasojtla chichimej. Kuajle manikonijto, noyej niktlasojtla notskuintsin uan ijtoka Harry Potetl, yajua yekipiya matlaktle iuan se xijtle niman maske yeueuentsin sanken teuan nouisokej niman kuajtemouaj siuachichimej. NoHarry, yotlantejtepolij. Xok kojtik, se tonajle yoj mijla niman se tonajle xok yoj. Maske nonantsin iuan noknitsin xkaman kinkaua niman nochipa kinuika ontlatlamakaj inka inyolkauan. Tla seme okis ipan ikorral, Harry yoj konmontemoua niman uajlo kinuajtilantij, kamanian kinnakastsajtsayana noso kinmastlakapalposteke. Yaloua se kuanaka oajakayouak niman okintsojtsopinej noche itotolteuan. Okse okis ipan ikorral tleka ikoneuan okinsakuilijkej oksakan. Se kuanaka uan kinpiyaya chiknaue ikoneuan, kinpiya sa ome, on chikome yokinkualej gavilan. Melauak mojke, kuak kita on yolke choloua uejka niman onpa kintlajkalteua ikoneuan. Uan okis amo mojke niman kixnamike gavilan, okinpix chikomej ikoneuan niman sanken kinpiya chikomej por eso amo kasojkamate tleka iteko okinkuilej ikoneuan kanpa yajua uele kimiita. Inteko tej notajtsin.

            Notajtsin melauak kintlasojtlan ikuanakauan. Ijkon ken kintlasojtla, kuak kineke kikuas, konnase sentetl uan yotetomaj, uan tetlauaeltik noso uan amo kineke tlatlajkalis niman kikua ipan kaldo uan chichiltik niman noche technotsa iuan tikuaj. Notajtsin yekuika kana se sempouajle xijtle ika kinpiya inyolkauan pitsomej, kuanakamej niman totolimej, tlapanej niman ase intonal mikej. Se tonajle otechtekiuiltej se ipitsoj uan amo uele nejneme, noche tiknijtin otikselilijkej niman nokuñado okimiktej niman otexchijchiuilej karnitas uan ken nokua Michoacán, okis kamelauak sa ajiiyak. In pitsotsintle xaka okinek, on tlamiktijkej xokinejkej okuikakej tleka xuele notelketsa, tajuamej otikselijkej niman okis melauak sa ajuiyak. In pitsotsintle okikxipostejkej kanpa katka melauak tetlauiltik niman noche kinuisokiya. Se tonajle otlakualanej niman sansakan onejkej ikniuan okuiuisojkej, okinakastsajtsayankej niman okikxipojpostekej, sa kech yekimiktsiaya. Xokinokauile omik niman ijke onoskaltej maske tlaikxipostektle, xok kaman ouel onejnen. Onen nochipa notilantinemiya ken se kostal ika xajle. Okichijchiuilijkej okse ikorral. Achijtsin otlachix kuak yekipiyaya ome xijtle. Nokuñado okimiktej, okitlalakilej se kochiyo itlan ikechkojyo asta kaman okitoponilej iyesio uan salijtok iuan iyoltsin. Najua onitlapaleuej otikixtijkej ipan ikorral, teuan oniktekak ipan se tabla niman oniktsakuile iyesiotsin uan sa totonkej para morciyaayotl. Kuak yomik, oniikaltej ika atl posontikaj para ika onouiuichilej itsojmiyo niman onokaj sa yektle. Kuak xemikaya nesiya melauak fiero, tetlalixtik, maske san oualiksik onokaj sa yemanke niman sa ajuiyak.

Notajtsin melauak kintlasojtla ipiyontsitsiuan niman kuak uajlo on tototl uan piyonkuane, yajua yoj uelipan konpijpiya kimapixtij icharpe, kijtoua, yokaxilej se okpa. Maske tej melauak yolchikauak niman xuele kuatlajkale, maske kuak kimate tetl nomojtsia niman uejkaue ika xok uajlo.

            Yolkamej nochipa xipalmiktokej tla xuajlo gavilan, uajlouej tlakuatsitsintin, kijtoua notajtsin yokimimiktej kanaj se yeye. Se tlakuatsin okinkualej matlaktle ipiyontsitsiuan, kuajkon oyaj okinkochilito niman kuak okalak on yolke niman opej kinkechpachichina, yajua okixtlauiluej niman okimachetejuej, on yolke okixnamik, kinekiya kuasia, pero imachate melauak tlatekiya niman ouel okitentsojtsontek asta kaman okimiktej. Okse yeuajle oksejpa okasik okse tlakuatsin, xuelej tlamej, ken aman kintlatsakuilia uajmostla oksejpa yotlauauankej.

            Se tonajle oasik niman kanaj chiknaue ipiyouan onpa xintokej, uajmostla okimimiktito okse chikome, notataj otekikualan niman oksejpa oyaj okinpijpiyato on yolkamej, kijtoua okitak kenejke ipan on korral oasik se yepatl uan konmomiktsiaya on piyomej. Kuak otlatlikuiltej okistikis niman kinekiya cholosia, xouel okis niman kuak okixnamik, ouajnotsinkueptikis niman kinekiya kiyeyasia, pero maske otlayekoj xouel oniyex, kuajkon notajtsin onpa okasik ika imachete. Kijtoua okuejkauitej ika okimiktej. Kijtoua, on yolkatsin amo katka san yolke, kinemilia kanpa katka se nauajle, kanpa san ouajmik, on tlakatl uan xtetlakaita niman mojmostla onpaka ontlauaniya, okualotikis niman ouets, xomik, oksejpa onokuistej, maske noyej oteuak niman okasik diabetes. Notajtsin kinemilia kanpa on yepatl uan okimiktej katka tej iuaxka niman chantiya ipan ialmajtsin. Kanpa san ouajmik, on tlauanketl xok kaman onpaka otlauanito.

            Notajtsin melauak xkuane piyon de granja, kijtoua xajuiyak niman teyemaktik ken ichkatl. Yajua kinuelilia san ipiyontsitsiuan. No ijkon kijtouilia tlaxkajle uan kisa ipan tortillería. Yajua san kikua itlaxkal uan kimanilia nonantsin noso noknitsin, uan kisa ipan itlayol. Kijtoua kanpa tlayoltsintle uan chanej ajuiyak, noskaltsia para tikuaskej tajuamej. Tlayojle híbrido notoka para kuaskej yolkamej. Notajtsin xkimate kanpa tokniuan uan chantej ipan ueyealtepetl kikuaj tlayojle híbrido uan tlakuechojle iuan olotl. Notajtsin konej meskal mojmostla. Tla itla kokoua, tla kase tsonpijle, tla yejko yosioj ika imijla kone meskal. Kamanian xapismike niman san kualone imeskal peua apismike. Kuak yokitlatsiuilej imeskal yoj konkoua se six de modelos, nochipa techtekiuiltsia pero tochan xaka kone, kuajkon kinmone san yeye niman okse yeye kinmejeua para uajmostla kimone. Najua nikilia kanpa yokitilej trago, yajua xnechneltokilia. Kijtoua kanpa xmelak kanpa uan kitiliaj trago flojotsiaj niman yajua tekite mojmostla niman xkaman noseuia. Kijtoua tlin melauak, kanpa kone san achijtsin niman mojmostla ueliopan yoj mijla niman yejko yetsiotlak noso yetlayoua. Notajtsin nikijtoua kanpa yepre-diabético, maske yajua xkineltoka, kijtoua xtla kipiya, maske yekokouaj ielchikijuan niman kuak kone cerveza, melauak kitlapiyasoltsia. Xkineke yas ipan doctor kanpa kijtoua médicos xkimatej, san mitskajkayauaskej  niman kinyolitsiaj kokolistin. Kuak yo ipan médico xok kauiliaj kikuas san tlinuele, kiliaj manoseue, makinpajpaka itluan, makikua uelik niman verduras, yamok makone coca-cola. Yajua xkineke yas ipan médico, xok kineke kakis on tlajtojle. Kijtoua yeueijtsin niman xok kineke makijlikan tlinon uelis niman tlinon amo uelis kichiuas. Notajtsin ye teuaktij, isetenta años yenese ipan ixayak niman ipan itson, maske kijtoua sanken chikajtika. Kijtoua kanpa xtla kipiya, kanpa kuak se yeueye xok mero apismike niman totlakayotsin maske xtiknekis yolik tlantij.

            Kijtoua notajtsin kanpa maka manikimikte sayolimej kanpa ueliskej yeskej almajtsijtsintin uan ualeuaj ipan okse tlaltipaktle. Kamanian nikneltokilia tlinon nechilia maske kamanian xnikneltokolia kanpa on sayolimej melauak nechkuaxotlaltsiaj, notlaliaj ipan notsontekon niman papanouaj kuintiuej chikauak nisi kan nonakastekontitlan, kinekej manikualane, tikijtosia kentla xninaltsia noso kentla yonimik niman yenimolonia, nechkualaniaj niman nikase se franela noso se raketa eléctrico niman nipeua sese nikinuaxinia. Notajtsin kijtoua kanpa noyej nitlauelej niman nechilia kanpa san maninotemachiua, maka itla manijtok otechkopa novecino, kijotua maka maniktlateluile tla temiktsiaj, kanpa onpa kitas Toetajtsin kenejke iuan nonotsas, tla mas niktlauelita, melauak nesis ipan noxayak niman ipan notlajtoltsin. Notajtsin tej noyolajmana niman ixtenchojchoka niman nechilia ika noche ialmajtsin: – najua xnikneke xmike ken on tlakuatsin kanpa tovecino melauak san sirintik niman xtla kaualtsia, noche kimiktsia-.

El rancho de mi padre

Maté a la mosca porque mi cobardía solo alcanza a matar insectos. No haría lo mismo con el perro sicario de mi vecino porque su rabia es ciega y su fierro muerde a cuantas personas se le antoje. Tampoco lo haría con un perro porque se defendería y su fuerza, sus dientes-huesos se lanzarían sobre mí. No me atrevería porque amo a los perros. Mejor dicho, amo por encima de los demás a mi perro Harry Potetl, un perro viejo de once años que aún busca enemigos y perras en la calle. Harry solo tiene la mitad de sus colmillos. Sus fuerzas solo le permiten ir un día sí y otro no al campo y aun así las perras lo buscan. A quienes sí les es fiel son a mi madre y mi hermana porque las acompaña todos los días en ir a darles de comer a los puercos y las gallinas. Si estos animales salen del cerco de malla ciclónica, Harry es el encargado de ir por ellos o ellas y los devuelve al corral, los puercos con las orejas ensangrentadas y las gallinas con alguna ala rota. Ayer una gallina se volvió loca y picoteó todos sus huevos. Una más se escapó del corral porque encerraron a sus hijos en otro lugar. La otra gallina miedosa de nueve hijos, solo le quedan dos, los otros siete se los ha comido el gavilán. Ella corre despavorida al mirar a esa ave, desamparando a sus hijos. La que se escapó es más valiente y ha enfrentado al gavilán, porque tuvo siete hijos y sigue con los mismos y no entiende por qué su dueño se los quita si ella misma puede protegerlos. El dueño es mi padre.

Papá es un señor que ama a las gallinas. Así como las ama, cuando su antojo amanece insaciable, va por la más gorda, la más rebelde o la que no quiere echar huevos y se la come en caldo rojo, nos invita a todos. Papá lleva veinte años con su pequeño rancho donde puercos, gallinas y guajolotes crecen y mueren a cada tiempo. La otra vez nos ofreció un puerco discapacitado y como somos muchos hermanos, se lo aceptamos y mi cuñado que se las sabe de todas a todas, nos lo preparó en carnitas estilo Michoacán, la verdad, ni qué decir de mi cuñado porque le salió exquisita. Este puerco no tuvo la suerte de venderse como los otros, los carniceros del pueblo lo despreciaron porque tenía los pies rotos, nosotros no discriminamos y la verdad estaba muy rico. Lo de los pies pasó en una trifulca de puercos, este era pequeño, engreído y odioso. Los marranos grandes se hartaron de su actitud y todos se fueron contra él y de mordisco a mordisco le rompieron las orejas y los dos pies, lo dejaron ahí tirado, casi muerto. El desgraciado no se dejó morir y creció siendo paralítico y nunca más se pudo levantar. Se arrastraba como un bulto de arena muy pesado. Por su condición le fue hecho un corral aparte. Tardó dos años para ponerse macizo y bueno para la carne. Papá y mi cuñado lo mataron. Mi cuñado fue quien le metió el cuchillo debajo del cuello hasta encontrarle la bolsa de sangre pegada al corazón. Yo solo ayudé a sacarlo del corral, a acostarlo en la tabla de muerte y recibir su sangre caliente con una bandeja para el caldo de morcilla. Una vez muerto, me encargué de bañarlo con agua hirviendo para quitarle sus pelos y toda la mugre de su piel. Vivo se miraba feo, correoso, ya hecho carnitas fue una de las mejores carnes que hemos probado.

Papá cuida a sus gallinas y cuando el gavilán quiere echar a perder su gallinero va muy temprano, y todo el día vigila como gato a ese roba-pollitos y con la resortera le ha dado un par de veces. Dice que es muy fuerte y no ha podido tumbarlo, pero sí a darle unas buenas pedradas para que no regrese a robar.

Los animales siempre son molestos porque si no es el gavilán, son los tlacuaches, hasta ahora ha matado a tres. A uno le comió como diez pollos hasta que fue a dormir entre las gallinas y cuando este se metió sigilosamente y apenas comenzaba a estrangular a un pollo, papá alumbró con su lámpara asesina y macheteó al tlacuache, este se resistió y lo atacó con sus dientes filosos, pero el machete era mejor y terminó rebanándole el hocico hasta matarlo. La otra noche mató a otro más pero no se acaban y a cada rato aparecen, escarban debajo de la malla y otra vez se vuelven a perder otras gallinas.

Un día llegó a su rancho y estaban muertos, como chupados de la cabeza unos nueve pollitos, al día siguiente otros siete, entonces como de costumbre, papá se camuflajeó entre las gallinas y vio cómo llegó al corral un zorrillo asesino quien solo iba a matar a los pequeños polluelos. Cuando vio la luz quiso escapar y atacó a mi padre, lo amenazó con rosearle su gas maloliente y penetrante, pero llevaba su tanque vacío y papá aprovechó para darle duro con el machete. Dice que tardó en pelearse con ese pequeño animal. Cuenta que no era un zorrillo común sino un zorrillo brujo, porque después de matarlo, el brujo malvado e irrespetuoso quien iba a emborracharse cerca del gallinero se enfermó y calló en cama, no murió, sobrevivió, pero quedó muy delgado y ahora es diabético. Papá piensa que el zorrillo era la mascota de ese brujo y era parte de su alma. Desde la muerte del zorrillo, no ha vuelto a poner un pie cerca del gallinero.

Papá no come carne de pollo de granja, dice, sabe horrible y parece algodón al morderlo. Él solo se come sus gallinas. Piensa lo mismo de las tortillas de máquina. Él solo come tortillas hechas por mamá o mi hermana del maíz de su cosecha. Dice que sus maíces nativos tienen sabor y es para la gente. El maíz híbrido es para los animales. Él no sabe que toda la gente de la ciudad come maíz híbrido molido con olotes. Papá toma mezcal todos los días. Para todo dolor un mezcal, para toda gripe un mezcal y para todo cansancio, mezcal. A veces no quiere comer y entonces toma mezcal y su apetito se alegra y vuelve a comer. Cuando se cansa de este tipo de alcohol va a la tienda por su six de modelos, siempre nos invita, pero en la casa nadie toma, así que se echa sus tres cervezas y guarda las otras tres para el día siguiente. Le digo que es un alcohólico, pero él no me cree. Dice que los alcohólicos son flojos y no trabajan, él trabajaba todos los días y a veces, hasta en los días de descanso. Es verdad, solo toma lo necesario y sale al campo todos los días desde las seis de la mañana hasta las seis de la tarde, a veces llega de noche. Papá es prediabético, pero él no cree, se dice estar sano, aunque se queja de sus costillas rotas y cuando toma chelas, va a cada rato al baño. Él no va al doctor porque piensa que los doctores no saben e inventan enfermedades. Los médicos le prohíben comer cualquier cosa, le piden que descanse, se lave los dientes, coma frutas y verduras y deje de tomar coca-cola. Él prefiere no ir porque no quiere escuchar esos sermones. Dice ser demasiado grande como para recibir indicaciones de cómo vivir y cuidarse. Papá es cada día más delgado, sus setenta años se marcan en sus arrugas de la cara y en el poco cabello que tiene, pero eso no lo siente. Para él es normal, uno de su edad tiene menos ganas de comer y por lógica el cuerpo debe de cambiar.

Papá me aconseja no mate a las moscas porque pueden ser almas del otro mundo. A veces le creo, pero otras veces no porque las moscas me molestan a propósito, se paran en mi cabeza, rondan cerca de mis oídos para molestarme, como si no me bañara o como si oliera a muerto, la verdad es que acaban con mi paciencia y con una franela o con una raqueta eléctrica las electrocuto y punto. Papá dice que mi paciencia no es buena y me pide no meterme en los asuntos del vecino, que no lo denuncie por sus atrocidades, dice, ahí sabrá Dios cómo se las cobra, porque entre más odio le tenga, más evidenciaré mi comportamiento hacia él. Papá entristece cuando me habla y con lágrimas en los ojos me dice: –no quiero que termines como los tlacuaches del gallinero porque ese hijo de la chingada es un asesino de mierda–.