NOKOKOLTSIN IKUIKATL/ CANTOS DE MI ABUELA
SE/UNO
Ikuikatl nokokoltsin
kinmeyeua ipan ilpikatl,
salitokej ipan ixilan,
ika ixik okikuikatili nonan.
Los cantos de mi abuela
los guarda en su “ilpikatl”,
están amarrados a su cintura,
desde su ombligo le cantó a mi madre.
OMEJ/DOS
Xtlaoya, xtlaoya,
kokoltsin, xtlaoya.
Kokoltsin xtlaoya
chika tejuamej,
mosiuaixjuiuan
titlatokiya itlan komajli,
ximakaua nochi tlin yetik,
xkoya nochi yamantli
tlin yotisajlo ipan moyojlo,
xikin kotona se se,
matlayeuajlokan
kentla tleyojli ipan kuentli,
niman kinokauilia tlajli kinnapaloua.
Desgrana, desgrana
abuela desgrana.
Abuela desgrana
mientras nosotras,
tus nietas
atizamos el fogón del comal,
suelta todo lo pesado que cargas,
desgrana toda la tristeza
que amarraste a tu corazón,
despréndelos uno por uno,
que desfilen,
como los maíces desfilan en los surcos,
y dejan que la tierra las abrace.
Xtlaoya, xtlaoya,
kokoltsin, xtlaoya.
Xtlaoya kokoltsin,
noajkoltetl kentla se tlaoyaltetl
tlin techpaleuis san sekan tiyolpatiskej,
amo xkinmakasi pochauistin,
pampa yolchikauilis xochiponis
ipan toyelpan,
niman tejua kua tisiuakonetl
tiyolpakis.
Desgrana, desgrana,
abuela desgrana.
Desgrana abuela,
mi hombro es el “tlaoyaltetl”
que nos ayudara a sanar juntas,
no le temas a los gorgojos,
porque la fuerza de tu corazón va a florecer
en nuestros pechos,
y la niña que fuiste
estará sonriente.
YEYI/TRES
Aman, kokoltsin, ximokueti
niman xmijtoti,
xitechtlauijlo ika mokue pepetlani,
tlajli kinselis motlachololuan kampa timitotia
kentla se uentli.
Xmijtoti niman ximokuepa sen sitlalin,
sitlalin tlin kichixtikaj nooselotatatsin
ipan iljuipan.
Ahora, abuela, ponte tus nahuas
y baila,
alúmbranos con tu falda que brilla,
la tierra recibirá las huellas de tu baile
como una ofrenda.
Baila abuela y conviértete en una estrella,
la estrella que el abuelo jaguar espera
en el firmamento.