Tierra Adentro

Diana Domínguez

Trabajadora Social, poeta y traductora Ayuujk (Mixe) originaria de San Pedro y San Pablo Ayutla Mixe Oaxaca. Cuenta con una especialidad en Modelos de intervención de Trabajo Social con Personas Mayores por la Universidad Nacional Autónoma de México, ha participado en diversos proyectos y recitales de poesía, sus poemas han sido publicados en medios digitales como MEUI Revista Cultural, Revista Tierra Adentro, Gusanos de la memoria, Revista Tlatelolco y Desinformémonos, es becaria del Fondo Nacional Para la Cultura y las Artes en la categoría de Letras en Lenguas Indígenas, así mismo participa en la creación de material audiovisual en su comunidad para la difusión de la lengua ayuujk y para fomentar la participación de las personas mayores dentro de ella.
0 146

Tu’utëkey Ä’mkëjxnëp yää jënmä’änyetpy Ka’t ka’pxy tu’u yuk’ak’ejxpätn ¿Mää ja njujkyäjtën ojts n’aktany? Nmëkajpxpy, nkäjpxpatpy Nimää kya’uk’atsoon Tëë ja ayuujk mya’o’kn n’ää’etpy Nixë’n nkauk’ääpätn ku ojts ntsoony  ojts ntääk n’akumää japom japom näjty xyääjx ojts n’ijxy,  amuum mutskkuxo’oxunk jajp tyan ojts tyekyjëëjp taknäxtëk  ëxtam äätsë’n metep nixë’n kya’akwo’onë’kp mëët wyeenëj näjty xmëkajpxy Jëts ja y’eemy ojts taktaxy maxan tu’u kyojpkëjxp  näjty pëtsëmp metep ëjts xakjëmpetämp ja’y ojts jakam n’aknaspoj mää ja tse’kxpejk poopëm jëts xixyëm nyaxkëta’aky mää ka’t jä’äy yukmään yuk’ejtn mää ka’t ja kumä’äy yukkäjpxn mää tukë’y jënmä’äny kyutëkeny Extravío Una maleza en mi memoria  Obscurece el camino ¿En dónde abandoné mi existencia? La llamo, la invoco No responde en ningún lado  La lengua se ha dormido  No hallo palabra en mi boca Cuando me fui  Soñé a mi madre  Clamó mi nombre cada día La vi plantada como un pequeño Kuxo’ox Sepultando los dedos de sus pies Como raíz inamovible  Me llamó con el agua de sus ojos Hizo sangrar los surcos en su montaña Para mostrarme mí destino Mis pasos se alejaron El viento arrastro mi cuerpo aquí  Donde luciérnagas blancas y gélidas descienden  Donde los ojos permanecen abiertos Y los sueños enmudecen  Y la razón se pierde .
Ilustración realizada por Maricarmen Zapatero
0 730

Majtsk joon Matsk mutsk joonunk japom japom kyajkjëtet jam mää yë’ pujx metep tsujmëp määte’n ka’t xëë jëmëjt nyaxy nay ja’ japom japom y’ejxtëp nay jaa jyënmä’äny jatëkojk tyany jatsy näjxëp jantsy tëjkëp ey tsimy jyaa’et jëts ka’t jatyëke’etyët ku jam kyaajk tmëët’ät.
"Mujer indígena", fotografía de Ainhoa Sánchez. Recuperada de Flickr (CC BY-NC-ND 2.0)

Tëë ja o’ojkën yukwepy tyëjk’ayo’oy Näx mkaweeuuky ketee jam xux x’atan jekyë’p ëjts n’ejxn ku mejts mxeky jam tseenpatki’py tëë ëjts n’ejxn xë´n japom japom aya’aky mjënkon ¿ja tii ku mkitimy jä’äty? ¿Ja tii ku tëjk’ää xkitimyjënkexy? Näx tsëën pokx jamyët’äjtëk ëjts mejts tsyää kyaxi’iky pety mtsë’ëjkëp wa’ntejn x’ataty ku tëë mtu’utëkey ok wa’ntejn kajanaxy mejts xtimypa’ayeyy Wejtstëë yë’ mkäjts yukwop jëënpa’äjy wa’n në’netyë’n jo’kxtëk japaan tyëkey jëts jëënpäjk pye’tsnët jä’m nëmajtsk apijxyë’n kowanë’m yä’ät muutsytyëjk tyaxuxë’t kowanë’m ëjts nweenjujky koost’äjtë’n t’expäät Näx ka’t ëjts njënmay ku nak’jëxookë’t ëjts jamyëët’äjtë’k tsyää waan ntamëmatya’aky xë’nten yakjäw ku apäk ntsënä’äyën jëts mejts xtamëmatyä’äkt pën jantsy ku jatëkojk yak ejxp yak pätp pënety ojts yää naxwiiny tëë nyäjxnë’t   La muerte es una mujer con rebozo Entra y toma café no tienes que esperar bajo el frío te he visto desde hace tiempo acechar detrás de ese ocote te he visto cada dia acercarte lentamente ¿por qué tardas tanto? ¿por qué no tocas aún la puerta? entra siéntate y descansa hazme un poco de compañía pareces más aterrada que yo tal vez piensas que te has confundido en el camino o tal vez solo te invade una inmensa lástima Extiende tu rebozo de bolita aun lado del fogón deja que se entibie ligeramente poco falta para que el carbón se apague esperemos aquí, juntas hasta que el adobe de esta casa se enfríe hasta que mis pupilas encuentren la espesa negrura entra no pretendo retrasarte hazme un poco de compañía mientras te platicaré sobre las soledades que en esta casa habitan y tú, puedes hablarme sobre aquellos posibles reencuentros.